Maan (Mağan) Oğlu Homeros
Bu yazımızda, İlyada ve Odysseia’nın yazarı, tarihin tanıdığı ilk büyük ozan Homeros’un, çoğu zaman Lydia olarak anılan proto Hatti kökenli Maion-Meion (Maan-Mağan) halkıyla ve Anadolu’yla ilişkisini gösteren mitolojileri ve ilkçağ Latin yazarlarının görüşlerini aktaracağız. Bu kısa yazımızın çağlar boyu bilginleri uğraştıran Homeros sorununu derinliğine incelemek gibi bir iddiası olmamakla birlikte, Latin yazarlarının Homeros’a taktıkları adları ve mitolojileri aktararak, Homeros’la Anadolu ve “Lidia” olarak da anılan proto Hatti kökenli Maion-Meion (Maan-Mağan) halkı arasındaki ilişkiyi açık bir şekilde gösterebileceğimizi düşünüyoruz.
Homeros’un Önemi
Homeros’un İ.Ö. 850 yılları civarında yaşadığı kabul ediliyor. İlkçağ Yunan dünyasındaki bütün inançların babasıdır Homeros. İonya filozoflaları, ozanları, tarihçileri sıkça sözünü ederler. Yurttaşımız Herodotos: “ Hesiodos’la Homeros Yunanlıların tanrı soylarını kurdular, ad ve ek adlarını taktılar tanrılara, yetkilerini ve işlerini ayırdılar, görünüşlerini belirttiler,” diyor.
İlkçağ Yunanistan’ında eğitim Homeros destanları üzerine kurulmuştur. Yunan kent devletleri Homeros’u bir çeşit kutsal kitap gibi benimsemişlerdi. Din, askerlik, politika, gemicilik, hekimlik, her çeşit bilgi için Homeros’a başvurulurdu. Bütün Yunan bilginleri Homeros destanlarını ezbere bilirlerdi ama Homeros üstüne fazla bir şey bildikleri söylenemez. İlkçağ bilginleri önce Homeros’un yaşam öyküsünü araştırmaya başladılar ancak bu bilgilerin çoğu temelsizdir, birbiriyle çelişir. (Azra Erhat’ın İlyada’ya yazdığı önsözden -s. 5-18 yararlanılarak yazılmıştır.)
Homeros’un Doğumu ve Memleketi
Azra Erhat şu efsaneleri aktarıyor:
“Ozan Homeros’un anası sayılan Kritheis, Ege Bölgesinin bir nympha’sıymış. İzmir’de akan Meles ırmağı ile sevişmiş ve birleşmelerinden Homeros meydana gelmiş.
Başka bir efsaneye göre Kritheis, Kyme’li (İzmir’in güneyinde Namurt) bir adamın kızıymış, bu adam ölürken kızını kardeşi Maion’a bırakmış. Kritheis amcasını bırakıp Phemios adında bir İzmirliye kaçmış, bir günde Meles Irmağı’nın kıyısında çamaşır yıkamaya gitmişmiş ki Homeros’u doğurmuş. Bu efsane koca ozana verilen “Melesigenes” (Melesten doğma) adının nereden geldiğini anlatmaya yarar.
Efsanenin başka bir anlatımında Kritheis adalı bir genç kızdır, Musalarla ilişiği olan bir cinle sevişmiş, ama sonra da korsanlar tarafından kaçırılıp İzmir’e götürülmüştür. Lydia kralı Maion onunla evlenmiş. Kritheis de Meles ırmağının kıyısında Homeros’u doğurup hemen sonra ölmüştür.
Her iki efsanede de Maion adlı birinin söz konusu edilmesi özellikle Latin şairlerince Homeros’a verilen Maionides, yani Maion oğlu, ya da Maionialı (Lydialı) ek adının açıklaması yapılıyor.” ( Erhat, s.197).
Şu tespitler de Erhat’ındır:
“İlyada’da Lydia bölgesinin adı iki yerde Maionia (Meionie) diye geçer, kendinden sonraki şairler de Homeros’a Maionides demektedirler. Bu soyadı büyük ozanın Maion adında bir atası olduğunu mu, yoksa sadece Miaonia yani İzmir’i de içine alan Ege kıyılarında doğduğunu mu belirler? Geç uydurulmuş efsanelere göre Maion diye birisi vardır. Homeros’u doğurduğu söylenen su perisi Kritheris ile evlidir, ya da onun babası yani Homeros’un dedesi, başka bir söylentiye göre de manevi babasıdır. Bütün bu varsayımlar yersiz, Maionides soyadı da Homeros’un doğup büyüdüğü bölgeye atıf olsa gerek.” ( Erhat, s.216).
Çerkes asıllı tarihçi ve araştırmacı yazar Met Çünatıko Yusuf İzzet, Homeros’u Çerkeslerle ilişkili bulmakta ve konuyu “Kafkas Tarihi-11 (Evraklarım- Bulduklarım)” adlı eserinde tartışmaktadır (Met Çünatıko, s. 29-87).
Maionides (Maion/Maan oğlu)
Yukarıda görüldüğü gibi Latin yazarları Homeros’a “Maionides” diyorlar. Bu sözcük de, Maion /Maan oğlu, ya da Maionialı (Lydialı) biçiminde açıklanıyor.
Homeros’a takılan “Melesigenes” (Meles’ten doğma) adı da “Maionides” adını tamamlıyor, Homeros’un Lydia ülkesi ve Lydia halkıyla olan ilişkisini belgeliyor. Aslında bunlar belgelendikten sonra Homeros’un Maion/Maan adında bir atasının olup olmadığının çok fazla önemi yok, ancak bu konudaki düşüncemizi de belirtmek isteriz.
Azra Erhat’ın da yukarıda belirttiği gibi Lidia ülkesi, Homeros tarafından İlyada’da iki yerde Maionia (Meionie) olarak anılmıştır. Başka deyişle Homeros, bölgede yaşayan halkı Maion/Meion olarak adlandırmakta tek bir kişinin adı olarak değerlendirmemektedir. Strabon’a göre de bu ad Lydia halkının diğer adıdır (Strabon, X111. V1. 5). Böyle olduğu halde, Homeros’un Maion/Maan adında bir atasının olup olmadığını tartışan bütün yazarlar, Maion’u şahıs adı olarak düşünmüşler ve öyle değerlendirmişlerdir. Oysa Maion (Maan/Mağan) adı bir kişinin değil, bir kılanın adıdır. Daha doğrusu kılana adını veren ilk ata Manes/Mawan/Maan/Men kral olmuş, onun soyundan herkes bu adla anılmıştır (Umar, 1982- s. 102-103). Özhan Öztürk de aynı düşüncededir :“Homeros’un aile lakabı ve efsanevi babasının adı olup, su perisi Kritheis’in kocasıdır” (Öztürk, s. 666).
Zamanla ülkedeki diğer akraba kılanların da yabancılar tarafından “Maion” adıyla anılır oldukları anlaşılmaktadır. Aynı durum Kar ve Mysos adları için de geçerlidir. Maion adını kılan adı olarak değerlendirdiğimizde her şey yerli yerine oturmakta ve daha anlaşılır olmaktadır.
Lidia Bölgesi Halkları
Lidya bölgesindeki halkın dili ve etnik kimliği hakkındaki bilgilerimiz çok fazla değildir. Maionia/Lydia bölgesinde kayıtlara geçen halkları şöyle sıralıyabiliriz: Maionlar (Mawanlar), Karlar, Lidler, Myslar (Maslar- Masalar), Kymalılar (Kymeliler), Mation’a adını veren Matlar (Madlar/Medler/Mıdlar), daha sonra Sard adıyla anılmaya başlanan Asuvalar (Aşuvalar) ve Herodotos’a göre asılları Pelasg olan, Tevrat’ta Yavan, Persler tarafından Yauna, Grekler tarafından İon/İaion (İa-wan) , Osmanlılar tarafından Yan (ülkelerine Yanya) denilen en eski dönemlerde Greklerle kaynaşan İzmir bölgesi halkı…
Bu kılanların adlarının, Met Çünatıko Yusuf İzzet Paşa’nın yukarıdaki iddiasını doğrularcasına Adige-Abaza kılan adlarıyla birebir çakıştığını görüyoruz.
Maion Ülkesinin Dili
Maionialılarla Anadolu’nun eski halkı Hattiler ve İtalya’daki Etrüskler arasında dilce bir yakınlık olduğu ileri sürülmektedir. Günaltay’a göre Amerikalıların Sard’da yaptıkları araştırmalar bu iddiayı kuvvetlendiren neticeler vermiştir (Günaltay, s.350-351). Maion/Lydia dilinin Luvi diliyle bağlantısı da yeterince açıklığa kavuşturulabilmiş değildir (Umar, 1999- s.81). Bize göre bu dil Hatti kökenlidir, özelliğini büyük ölçüde korumakla birlikte bölgedeki Hint-Avrupa dilleriyle de etkileşim içindedir.
Sonuç
İlkçağ Latin yazarları tarafından Homeros’a takılan “ Maionides” ve “Melesigenes” adlarının mitolojilerin içerikleriyle birlikte değerlendirilmesi gerektiğini düşünüyor ve bu adların “Homeros’un doğup büyüdüğü ülkeye bir atıf olduğunu” söyleyen Azra Erhat’a katılıyor, Homeros’un Maionialı olduğu, Maion halkının kültürüyle yetiştiği sonucuna ulaşıyoruz.
Yine, ilkçağ Latin yazarlarının Homeros’a taktığı adlar ve aktarılan mitolojilerin içeriğinden anladığımıza göre, Homeros’un “Maion” adlı bir atası bulunmaktadır. Daha doğrusu, Homeros yalnız Maionialı değil, aynı zamanda güçlü bir olasılıkla Maan/Mağan kılanındandır ve belki de efsanede anlatıldığı gibi babası kraldır, yine de bu kesin değildir ve doğru olup olmadığı bilimsel kesinlikle bilinemez. Esasen, yukarıda da belirttiğimiz gibi bu konunun fazla önemi yoktur ve ikincil bir sorundur.
Kesin olan bir şey varsa Homeros Maionialıdır, Anadolu’nun öz evladıdır. Bu durumda İlyada ve Odysseia’daki efsanelerin eğer tamamı değilse çoğu proto Hatti kökenli Maion-Meion halkının kültüründen kaynaklanmıştır. Homeros’un eserlerinin Yunanlılar tarafından değiştirildiği iddiasını (Balıkçı, Düşün Yazıları s.189-234) bu bağlamda değerlendiriyor, Met Çünatıko Yusuf İzzet Paşa’nın başlattığı İlyada ve Odysseia incelenmesinin tamamlanmasını bir görev olarak değerlendiriyoruz.
KAYNAKÇA
1. Azra Erhat, Mitoloji Sözlüğü, İstanbul, 1984.
2. Bilge Umar, Türkiye Halkının İlkçağ Tarihi 1, İstanbul, 1982.
3. Bilge Umar, İlkçağ Türkiye Halkı, İstanbul, 1999.
4. Halikarnas Balıkçısı, Düşün Yazıları, Ankara, 1985.
5. Homeros, İlyada, İstanbul, 1984.
6. Met Çünatıko Yusuf İzzet, Kafkas Tarihi-11, Ankara, 2009.
7. Strabon, Coğrafya- Anadolu (Kitap: X11, X111, X1V)
8. Şemsettin Günaltay, Yakın Şark 11 Anadolu, Ankara, 1987.
9. Özhan Öztürk, Folklor ve Mitoloji Sözlüğü, Ankara, 2009.
Sayı: 2011 09
Yayınlanma Tarihi: 2011-09-01 00:00:00
