Hotko Samir, “Çerkesya’nın Keşfi” adlı eserinde, Çerkesya-Rusya savaşları sürecinde, Rus Çarlığı arşiv kayıtlarında bahsi geçen köyleri listeler halinde göstermiştir. Eserin içinde geçen “Abazin köyleri” listesi aşağıda verilmiştir.
Tambukayevlerin aulu (aul-Kafkasya’da kullanılan, Tatarca “köy” anlamına gelen bir kelime.-ç.n.), Kuban’ın sol yakasında (Lavrov 1955, 27).
Makhokovskiy, 1820. Kuban’ın ardında (Lavrov 1955, 27).
Babukovskiy aulu. Halkı esas olarak Abazinler ve Kabardeylerden oluşur. 1774 yılı. Konumu: Malka nehri kıyısında, Kiçmalka nehri mansabının (denize/başka bir ırmağa döküldüğü yer-ç.n.) aşağısında; 1790. Georgiyevsk şehri civarında. 1822’den sonra Babukovo köyü halkı Kazak yapıldı.1861 yılında Kazak sınıfından çıkarıldılar ve Abaza ve Kabardey aullarına iskân edildiler. Babukovskiy aulu 1847 yılında Podkumok nehri kenarında akıntı yönünde Georgiyevsk’den daha yukarıda bir yerde tespit edildi (Кавказский край 1847). A.B. Mamkhegov’un araştırması bu yerleşim yeri üzerinedir: Материалы к истории генеологии бабуковцев; (Извлечение из архивных фондов: 1829-1862 гг.) / Сост. Ф.Б. Мамхегов. Нальчик: Издательство М.и В Котляровых (Полиграф сервис и Т), 2006. 116 с.
Тrаm aulu 1818 yılında A.P. Yermolov’un emriyle yağmalandı (AKAK, VI, ч. 2. С. 466). “Geceleyin askerler köyü her taraftan sardı ve, köy halkına köyü terk etmesi emredildi, dört tarafından ateşe verildi; kulübelerde kalan eşyalar yağmalandı; sığır ve at sürülerine, Kafkas hattı sakinlerine tazminat olarak verilmek üzere el konuldu” (Утверждение русского владычества…Т.III.Ч.2.с.23). Bu baskından sonra Yermolov, Kabardeylere şöyle yazıyordu: “Bu defa bununla yetiniyorum; bir dahaki sefere suçüstü yakalanan eşkıyaya hiç acımayacağım: Köyleri yok edilecek; eşyalarına el konulacak, karıları ve çocukları kılıçtan geçirilecek” (AKAK, VI, ч. 2. С. 466).
Klıç ve Dudaruko beylerinin üç aulu. 19.06.1824. Klıçev ve Dudarukov beylerine ait, Zelençuk ırmağı kenarında bulunan 3 büyük Abazin köyünde Katsırev müfrezesinin yaptığı yağma. “Ama bunlara saldırmadan önce Katsırev onların gözünü boyayacak tedbirleri aldı ve en iyi ajanı Danbek-Lov beyi hemşehrilerinin yanına gönderdi. Lov köyden köye gezip dolaştı, konuk odalarında yiyip içerek Katsırev’in Abazehlere gitmeye hazırlandığını, bu tarafa gelmeyi düşünmediğini” telkin etti. Askerler köylere daldı ve “kısa süre sonra ateş dalgaları köyleri sardı… Büyük bir katliam başladı… 200 ceset derelere ve orman patikalarına saçılmıştı; askerler tarafından bir araya toplanmış, 370 esir feryat ederek bir kenarda bekliyordu. Yerde yatan ölüler arasında Karaçay starşinası Kubiyev (starşina, Rus makamlarınca köyü temsilen muhatap kabul edilen bir nevi muhtar-ç.n) ve tanınmış Kabardey beyi Magomet Atajukin’in oğlunun cesedi de vardı. Her iki köyün sahibi, Klıçev ve prens Mamsır Dudarukov da da çarpışmada öldürülmüşlerdi… Dağlıların kayıpları, ilk bakışta görülenden çok daha fazlaydı. Bulunamayan köy sakinlerinden çok kişi tesadüfi hadiselerin kurbanı olmuştu, çoğu aceleyle ırmağı geçmeye çalışırken boğuldu (Глава 6. Земли Черкесии. Населенные пункты и топонимика 187). Özellikle kurtaracak kimse olmadığı için çok sayıda çocuk öldü” (Potto V.A. Кавказская война…Т.2. Вып. III. C.493-496).
Tapanta prensi Dudarukov’un aulları. 28.07.1824 tarihinde Katsırev Büyük Zelençuk kıyısındaki Dudarukov aullarını yakar, köy halkı kaçabilmiş, 700 büyükbaş ve 5 bin koyun askerlerin eline geçmiştir (Potto V.A. Кавказская война…Т.2. Вып. III. C.498).
Tapanta prensi Cantemirov’un aulları 06.08.1824 tarihinde Katsırev Cantemirov’un aullarını tarumar eder: “5 Ağustos’ta, geceleyin, askerler Kamennıy Most’u, ardından uçurumlu boğazı geçti ve ayın altısında gün ağarırken Cantemirov’un Abazin aullarına ulaştı. Kaçmaya çalışan araba kolu kuşatıldı, karşı koyan herkes öldü, otuzdokuz kişi teslim oldu” (Potto V.A. Кавказская война…Т.2. Вып. III. C.498).
Abazin aullarının adı belirtilmemiş. “07.08.1824 tarihinde Katsırev’in askerleri yukarı Zelençuk’ta birkaç tane terk edilmiş aulu yaktı ve Cantemirlilere ait tarlaları çiğnedi” (Potto V.A. Кавказская война…Т.2. Вып. III. C.498).
Abazin aulları, adları belirtilmemiş. “25.10.1824 tarihinde Katsırev, Abazin aullarını tekrar gafil avlamaya çalıştı ama bu defa düşmanın teyakkuzunun çok yüksek olduğu görüldü, müfrezenin ilerleyişi hemen fark edildi; birbiri ardına yapılan sinyal atışları halkı ayağa kaldırdı ve Katsırev nereye gittiyse, terk edilmiş aullarla karşılaştı… Fakat şu hususun altını çizmek gerekir ki, Velyaminov müfrezelerinin Kuban’ın ardındaki mevcudiyetleri bile, Çerkeslere hissedilir derecede zarar verdi, çünkü son güzün namüsait iklim ortamında dağlarda ve ormanlarda barınmaya çalışan aileleri, Rus kurşunlarından ölmezlerse, soğuktan ve hastalıktan ölüyorlardı” (Potto V.A. Кавказская война…Т.2. Вып. III. C.506).
Tapanta beyleri Atajuko Biberdov’un ve Nogay Loov’un “Nezlobnıy aulunun yağmalanmasına katılan” iki aulu. 1828 Eylül’ünde, Emmanuel’in emriyle, Batalpaşinskaya’dan binbaşı Kanivalskiy’in komutası altındaki bir müfreze Teberda’ya yürüdü; aulların ahalisi ormana kaçabildiler, askerler 8 kişi yakaladı, çıkan çatışmada Nogay Loov da aralarında olmak üzere köy halkından 20 kişi öldürüldü, askerler 243 baş sığır ele geçirdi (Filonov, 405).
Kızılbek aulu Kumnilalo. 1830 Şubat. Konumu: Kalacinskovo istihkâmından 50 verst mesafede Andryuk ırmağı kıyısında. Akibeti: 11 Ocak 1830 tarihinde Gen. Antropov’un müfrezesi tarafından yakıldı, köy halkının çoğu ormana sığınabildi, 5 kadın ve altı yaşında iki çocuk esir alındı (AKAK, VII, 884-885).
Barakay özdeni Gunçukov’un aulu. 110 erkek ve 145 kadın. Ev sayısı 454. Köyde yaşayan özdenlerin sayısı 20. Konumu: Laba’nın sağ kıyısında, mansabdan 3 verst mesafede, “Nekrasov istihkâmının karşısında” (РГВИА. Ф. 846. Д. 6244. Л.99).
Tapanta prensi Bereslan Loov’un aulu, 1831. Haziran. Konumu: Yukarı Zelençuk’larda (РГВИА. Ф. 13454. Оп. 6. Д. 42. Л.106).
Tapanta beyi Alimurza Loov’un aulu, 1831 Aralık. Konum:Teberda ve Kardanah (Kardonik) çaylarının kaynaklarında. Akıbeti: Yakıldı, halkı kaçabildi (AKAK,VIII, 730).
Alimurza Loov’un aulu 1831 Aralık ayında yok edildi, oysa aynı yılın haziran ayında Alimurza Loov mahalli idarecilerin raporlarında, dağlıların niyetlerinden kumandanlığı haberdar eden bir “barışçı mülk sahibi” olarak anılıyordu. (РГВИА. Ф. 13454. Оп. 6. Д. 42. Л. 74-74 об.). Görünen o ki, Küçük Zelençuk’un sağ kolu olan Korodanık (Kardonik) ırmağının sağ yakasında R.Loov(yani yıkılan aul) olarak işaretlenen aul tam da bu auldur (Подробная…1839).
Tapanta prensleri Atajuko Biberdov, Kuçuk Kiçev, Aslan-Girey Kiçev’in 3 aulu. 1831, Aralık. “Küçük Zelençuk’un kaynaklarında ve Murah çayı kıyısında”. 20.11.1831 tarihinde tuğgeneral Frolov toplam mevcudu 1269 piyade, 1016 Kazak süvarisi, 6 adet top destekli üç müfrezeyle prens Atajuko-Biberdov, Kuçuk ve Aslan-Girey Kiçevlerin 3 Abazin auluna saldırdı. “süngülerle delik deşik edilmiş” 150 erkek, “topçu ateşiyle ölmüş 50 civarında kadın ve erkek”, 381 kişi esir alınmış, 1186 büyükbaş hayvan ve çok miktarda eşya askerlere ganimet oldu (AKAK, VIII. 729-730). Kişev’in yıkılan aulu Maruh kıyısında yaklaşık olarak mansabından (yani Küçük Zelençuk’a döküldüğü yerden) yaklaşık 23 km yukarıda işaretlenmiştir (Подробная… 1839).
Prens Sidov ve prens İgebokov’un 2 Başilbey aulu. 1833 Aralık. Aullar yakıldı, ama halkı kurtuldu. 1839 yılında Dudaruk Egibotov’un (Egibokov) aulu, Kefar’ın (Kyafar) sol kolunun sol tarafında, Kefar’a katıldığı yerden yaklaşık 9 km uzaklıkta gösterilmiştir (Подробная 1839). Kyafar’ın sol kolu Bijron ırmağıdır. Görünen o ki, 1842 bülteninde starşina Urus Kild Egibokov’un aulu olarak gösterilen aul burasıdır. 181 erkek, 172 kadın; Büyük Zelençuk’a dökülen Bejgon çayı kıyısında, Humara istihkâmından 40 verst mesafede” bulunan Eltuhov aulundan yarım verst aşağıda”.
Kizilbekov aulu, Laba’nın ve 5 verstten fazla devam eden kayalıkların ardında, düzlükte; 27 Mart 1834 tarihinde Zass’ın müfrezesi tarafından yok edilmiştir, halkın çoğu kurtulmuştur (AKAK,VIII, 742-743).
Tapanta prensi Arslanbek Dudarukov’un aulu, 1834 Mayıs. Konumu: Batalpaşinskaya stanitsasının karşısında (Kuban’ın ardı), yani bugünkü Abazin aulu Psıj’ın yerinde. Yeniden iskân olmuş olarak işaretlenmiş (AKAK, VIII, 743-744). 1842 yılında bu aul barışçı Kuban ötesi aullarının bülteninde Biarslan ve praporşçik (Çarlık ordusunda asteğmen rütbesine karşılık gelen bir rütbe. Çarlık makamları Çerkes ileri gelenlerine rütbe ve maaşlar ihsan ederek onları kendi taraflarına çekmeye çalışırlardı-ç.n) Arslanbek Dudarukov ve Atajuko Biberdov adlı prenslerin aulu olarak geçiyor: 384 erkek ve 289 kadın; “Batalpaşinskaya stanitsasında bir aulda” (Kuban ötesi barışçı aullarının sayısına dair bülten (24 Haziran 1842.//РГВИА. Ф. Оп. 7.Д. 86. Л. 412).
Tam prensi Zaurumov’un aulu, 1834 Kasım. Konum: Ahmed dağı bölgesinde; Zass tarafından halkıyla birlikte yok edildi (AKAK, VIII, 746).
Barakay aulu, 1834. Gups’tan 15 verst; Albay Zass’ın müfrezesi tarafından 1834 Haziran’ında yok edildi, halkın bir kısmı (56 kişi) esir olarak götürüldü (AKAK, VIII, 745).
Bagov aulu, 1835. Hodz ırmağı kıyısında mansabdan yukarıya 52 verst; Zass tarafından 17.02.1835 tarihinde talan edildi, halkı kurtuldu (AKAK, VIII, 749).
Gurmay aulu, 1836, Hodz’un yukarısında, Voznesenskiy istihkâmından 55 verst mesafede; 08.07.1836’da Zass’ın müfrezesi tarafından halkının bir kısmıyla beraber yok edildi; 42 kişi esir olarak götürüldü (AKAK, VIII, 758).
Tamov aulu, 1837 Ocak, Laba nehrinin sağ yakası, Arcinskoe istihkâmı yönünden Laba’dan yukarıya 48 verst. Bu Tam aulu ya 1834 yılı Kasım ayında Zass’ın yok ettiği veya Tamlara ait diğer aullardan herhangi biridir. Yok edilen Tam aulu Ahmed dağı bölgesinde bulunuyordu, diğer barışçı aulla ilgili olarak da aulun üst tarafından atlı grupların geçişinin “kesin olarak imkânsız” olduğu bildiriliyor. Aulun stratejik önemi de buradan geliyordu (AKAK, VIII, 648, 746; IX, 399).
Şahgirey aulları, 1837 Aralık. Konum: Küçük Laba’nın kaynaklarında;”16.11.1837 tarihinde Zass müfrezesi tarafından “yakılmış ve yağmalanmıştır” (AKAK,VIII,769).
Başilbey prensi Mamat-Girey Sidov’un aulu, Urup’un kaynaklarında. Aynı aul 1842 yılı Kuban ötesi barışçı aullar bülteninde, Bijgon’un Eltukhovo aulundan akış yönünde 1.5 verst mesafede, starşina Magomet-Girey Sidov’a ait bir aul olarak geçiyor. 43 erkek ve 32 kadın (РГВИА. Ф. 38. Оп. 7. Д. 86. Л. 412).
Yıkılmış Boberd (Biberdov) aulu, 1839. Kyafar’ın ağzından yaklaşık 8 km mesafede (Подробная…1839). Bkz. Yukarıda anlatılan, Atajuko Biberdov’a ait Küçük Zelençuk kaynaklarında bulunan yıkılmış aulu, 1831. Aynı auldan bahsedilip edilmediği belli değildir.
Kyafar’ın sağ kıyısında Boberd aulundan akışa göre 5.25 km yukarıda bulunan yıkılmış Ahmed Efendi aulu.
Tapanta prensi Edık Loov’un aulu, 1839. Kuma’dan Kuban’ın sağ yakasına göç etti (Данилова, 26).
Tapanta prensi Saralıp Loov’un aulu, 1839. Kuma’dan Kuban’ın sağ yakasına göç etti (Danilova, 26). Adları belirtilmemekle birlikte, birbirine bitişik Loov prensleri aulları Kuban’ın sağ yakasında, Uçkulskiy karakolundan biraz aşağıda, ama Ceguta’nın ağzından ve dolayısıyla Ust-Cegutinskoe istihkâmından (Кавказский край 1847) daha yukarıda gösterilmişlerdir.
Yeroştı aulu, 1839. Konum: K. Zelençuk’un sol kıyısında, Mısost Nauruzov’un aulundan akıntıya göre 3,6 km mesafede (Подробная карта Кавказякого края). Anlaşılan 1842 yılı bülteninde Kabardey aulları arasında gösterilen aul burası: Starşina Ceraşt Aviyev’in aulu,102 erkek ve 105 kadın “Küçük Zelençuk’un zirvelerinde” (РГВИА. Глава 6. Земли Черкесии. Населенные пункты и топонимика 189 Ф. Оп. 7. Д. 86. Л. 414 об.).
Yıkılmış Yeroştı aulu, yukarıda anılandan başka, Kaşiyut ırmağının her iki kıyısında, bu ırmağın Kardonik’e döküldüğü yerden 19 km mesafede gösterilmiştir. Netice olarak çarpıtılmış Kaşiyut adı altında Aksaut kastedilmiş, Yeroştı adlı bu ikinci aul da, yaklaşık olarak bugünkü Hasaut Greçeskoe köyünün bulunduğu yerde idi (Подробная…1839).
Tapanta prensi Kuçuk Kyaçev’in aulu, 1840. Kyaçevliler 180 kişi (Данилова, 25). Tapanta prensi Devlet-Girey Biberdov’un aulu, 1840, 105 Biberdli (Данилова, 25).
Tapanta prensi Kalagirey Loov’un aulu, 30-XIX. yy’ın 40’lı yılların başı. Kuma’da kaldı (Данилова, 26).
Başılbey starşinası Gabas Dıdıbov’un aulu. 1842 Haziran. Konum: Bijgon’un sol kıyısı, Eltukhovo aulundan akıntıya göre aşağıya doğru 2 verst mesafede. 38 erkek ve 30 kadın (РГВИА.Ф. 38. Оп. 7. Д. 86. Л. 412 об.).
Başilbey starşinası Pşimaf Bzagov’un aulu. 1842 Haziran. Konum: Bijgon ırmağının sol kıyısında “Dıdıbov auluna bitişik”. 38 erkek ve 34 kadın (РГВИА. Ф. 38. Оп. 7. Д. 86. Л. 412 об.).
“Tam neslinden” starşina Temryuk Zurumov’un aulu. 1842 Haziran. 358 erkek ve 330 kadın. Konum: Küçük Laba kıyısında (РГВИА. Ф. 38. Оп. 7. Д. 86. Л. 412 об.).
Tapanta prensi Yakub Loov’un aulu, Küçük Zelençuk’un yukarısında. 1842 Haziran. 110 erkek ve 74 kadın (РГВИА. Ф. 38. Оп. 7. Д. 86. Л. 414 об). 1842 yılında Teberda’ya göç ediyor (Данилова, 26). 1847 yılında Yakub Loov’un aulu Teberda’nın aşağı akıntısında sol kıyıda tespit edilmiştir (Кавказский край 1847).
Prens Loov’un aulu, 1842 Haziran. Konum: Kuma ırmağının sağ kıyısında Bekeşevskaya stanitsasından yukarı. 126 erkek ve 92 kadın (РГВИА.Ф. 38. Оп. 7. Д. 86. Л. 412). 1847 yılında Loov aulu Kuma’nın sol kıyısında, Bekeşevskaya stanitsasından biraz yukarıda tespit ediliyor. Çok muhtemeldir ki, Aralık 1857 tarihinde tespit edilen aul aynı auldur. Konum: Kuma ırmağı kıyısında Bekeşevskaya stanitsası karakolu yakınında: 78 hane, 530 erkek ve 489 kadın (РГВИА. Ф. 14257. Оп. 3. Д.390. Л. 20 об.).
Magomet-Girey Loov’un aulu, 1842. Konum: Teberda’nın sağ kıyısında Humara kalesinden 20 verst mesafede, 110 erkek ve 94 kadın (РГВИА. Ф. 38. Оп. 7. Д. 86. Л. 412).
Pşimaf Eltukhov’un aulu. Konum: Büyük Zelençuk’a dökülen Bejgon çayı kıyısında, Humara kalesinden 40 verst mesafede. Nüfus: 78 erkek ve 71 kadın. 1842 yılı Kuban ötesi barışçı aullar bülteninde, “Başilbey neslinden Abazinler” bölümünde gösterilmiştir (РГВИА. Ф. 38. Оп. 7. Д. 86. Л. 412).
Başilbey starşinası Saralık Kolberdiyev’in (Kamardov) aulu, 1842 Haziran. 88 erkek ve 81 kadın. Konum: Bijgon çayı, Eltukhov aulundan aşağıya doğru 1 verst mesafede.
Nogay aulu Tohtamışevskiy. Halkının bir kısmı Abazin Biberdler. Konum: Abazinka ırmağı sağ kıyısı, Verhne-Abazinskiy karakolunun altında (Данилова, 25. Кавказский край 1847).
Tramların aulu, K. Zelençuk’un sağ kıyısı, prens Kasayev’in aulunun biraz aşağısında (Кавказский край 1847).
Meserkoy aulu, K. Zelençuk’un sağ kıyısı, Tramların aulundan biraz aşağıda (Кавказский край 1847).
Biberdov aulu, Kuban’ın sol kıyısında, Ust Tahtamışevskiy karakolunun karşısında (Кавказский край 1847).
Kalmık Tramov’un aulu. Konum: 1848’e kadar Malka ırmağı (Данилова, 26).
Şoloh Tramov’un aulu. Konum: 1848’e kadar Malka ırmağı (Данилова, 26).
Harpıs Tramov’un aulu. Konum: 1848’e kadar Malka ırmağı (Данилова, 26).
Umar Tramov’un aulu. Konum: 1848’e kadar Malka ırmağı (Данилова, 26). Kızılbek aulu Mistirkoy, 1854, Aralık. Konum: Andryuk ırmağının bir kolu olan Samprista çayının sağ kıyısı; General M. Yevdokimov’un müfrezesi tarafından 29 Aralık 1854 tarihinde yok edilmiştir (РГВИА. Ф. 846.Оп. 16. Д. 6652. Л. 4 об.,15).
Dokşuk Dogujiyev’in Kızılbek aulu, 1854 Aralık. Konum: Andryuk ırmağının yukarı akıntısında; 29 Aralık 1854 tarihinde general M. Yevdokimov müfrezesi tarafından yok edilmiştir (РГВИА.Ф. 846. Оп. 16. Д. 6652. Л. 11 об.,15).
Dokjey Dokşukov’un aulu, 1858. Halkı: Kızılbekler. Konum: Andryuk’un akıntısına göre Laba’nın sol kıyısında (AKAK, XII. 793).
Kızılbek aulu Jako, 1854 Aralık; yok edilen Mistirkoy aulunun yanında, Samprista ırmağının sağ yakasında; öyle görünüyor ki, yerinde kalabilmiştir: 1) Askeri harekatlar ceridesine eklenen haritada isminin yanında R harfi yoktur; 2) Yevdokimov’un kendisi aynen şu ifadeyi kullanıyor: “Aynı şemada gösterilen iki aul, çok sayıda evle temeline kadar yok edilmiştir,..”. Yok edilen bu iki aul, Mistirkoy ve Dogujiyev’dir (РГВИА. Ф. 846. Оп. 16. Д. 6652. Л. 13 об., 15).
Tok Efendi Kızılbek aulu, 1854 Aralık. Konum: Andryuk’un akıntısına göre, Mistirkoy ve Jako aulundan daha yukarıda. Görünen odur ki, general M. Yevdokimov’un 1854-55 kış seferi sırasında bu aula dokunulmamış (РГВИА. Ф.846. Оп. 16. Д. 6552. Л. 15).a
