Değerli okurlarımız,
Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.
Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.
ahmetcevatbenk@gmail.com
Tokat Çerkeslerinin son bölümünü yayımlıyoruz.
Köylerde yaşayan sülaleler, köyün kuruluşundan bugüne yaşamış, tespit edilebilen sülale isimleridir. Tokat Çerkesleri konusunda destek sunan Burhan Bay’a teşekkürlerimle…
Ahmet Cevat Benk
Yeşilyurt ilçesi
Ortaköy Köyü (Besleneyhable)
Yeşilyurt ilçesiBağlı bulunduğu Tokat iline 54 km mesafede, güney yönündedir. Köyde toplam 20 hane Çerkes kalmıştır.
Kazova’nın kuzeyindeki dağ eteğine (Çetindere civarı) yerleşmişler, 1958 yılında sel nedeniyle Asarcık ve Üçgözen köyleri ile yaklaşık 2 km aşağıya, eski Turhal-Tokat yolu kenarına taşınmışlardır. Bir hane Abaza, bir hane Şapsığ, bir hane de Adamey, ayrıca Çerkes olmayan aileler de yaşamaktadır. Köy, Şenyurt kasabasının bir mahallesi haline gelmiştir.
Dil ve kültür
Anadili çok yaşlı bireyler bilir. Yabancı evlilik oranı %35’tir. Düğünler ağırlıklı olarak yerel geleneklerle yapılır. Bazı düğünlerde kısmi olarak Çerkes düğünü yapılmaktadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Ğuge, Ğunçe, Kelemetiko (Nogay), Adamey, Xape, Katgan (Abaza, Şapsığ ve Abzeh; beyan yok).
Sulusaray ilçesi
Ilıcak Köyü (Çermik)
Sulusaray ilçesiTokat il merkezine 68 km, bağlı bulunduğu Sulusaray ilçesine ise 3 km mesafededir. İsmini Ilıcak termal suyundan almış köyde kaplıca vardır. Şu andaki Çerkes hane sayısı 15’tir. Ağırlığını Abzehlerin oluşturduğu bir köydür. Oset (tek), Hatukuay ve Kabardey aileler de yaşamaktadır. Bu aileler köye sonradan gelip yerleşmişlerdir.
Dil ve kültür
Dil bilme yaşı 60 yaş ve üstüdür. Düğünler karma olarak, yarı zamanlı Çerkes enstrüman ve danslarıyla, yarı zamanı yerel geleneklerle yapılır. Yabancı evlilik oranı %30’dur.
Köyde yaşayan sülaleler
Abıde, Śey, Abceşko (Hatukuay), Ğonejıko, Dawur, Dzıbe, Kalewbat, Hapay, Hatko, Tume Maşe (Kaberdey), Ponej, Zug.
Turhal ilçesi
Gümüştop Köyü (Dazya)
Turhal ilçesiTurhal ilçesine 4 km mesafede, doğu yönündedir. Dazimontus veya Dazanor isimli tarihi şehir kalıntısının yanında, 1860 yılında Batı Adıgey bölgesinden gelen Abzehler tarafından kurulmuştur. Şimdi 5 hane Çerkes kalmıştır. Köye Dazya Çayı’nın karşısındaki mahalle de eklenmiştir. Her iki mahalle tek muhtarlıktır. Yeni eklenen mahalle, 20 hane Kürt nüfusuna sahiptir.
Dil ve kültür
Anadili çok yaşlılar konuşabilir. Düğünler yerel geleneklerle yapılmaktadır. Bazen düğünün belli bölümünde yeterli oyuncu olursa Çerkes enstrümanları kullanılıyor. Yabancı evlilik oranı %40’tır.
Köyde yaşayan sülaleler
Ǵış, Ĺışe, Hapaku, Bıj.
Turhal ilçesi
Bağlarpınarı Köyü (Utsughable)
Bağlı olduğu Turhal ilçesine 8 km mesafede, güney yönündedir, Tokat il merkezi ise 53 km’dir. Köye ilk gelen Abzeh gruplardandır (1859-60). 70’li yıllarda 50 hane civarında iken bugünlerde 32 haneye düşmüştür. Bu hanelerin 15’i yaz-kış, 17’si sadece yaz aylarında köyde yaşar.
Dil ve kültür
Anadili 45-50 yaş ve üzeri bireyler konuşabiliyor. Düğünler Çerkes gelenekleriyle yapılır, sadece düğüne gelen yabancı misafirlerin karşılanması için davul kullanılır. Evlilikler genel olarak çevre Çerkes köyleriyle yapılır. Yabancı evlilik oranı %5’tir.
Köyde yaşayan sülaleler
Hatko, Ǵış, Dade (Kabardey), Dımahko, Yemzeşıko, Koblı, Pxawe, Tığuj, Çüeku, Çetıjımıku, Abıde.
Turhal ilçesi
Hamidiye Köyü
Turhal ilçesiTokat il merkezine 48 km, bağlı bulunduğu Turhal ilçesine 4 km mesafededir. Köy, 93 Harbi’nin ardından 1879 yılında bölgeye sevkle iskân edilen, çoğunluğunu Abzehlerin oluşturduğu kafile tarafından kurulmuştur. 30-35 hane Çerkes yaşıyor.
Dil ve kültür
35-40 yaş üstü bireyler anadilini bilir. Düğünler Çerkes gelenekleriyle, sadece düğün karşılaması davulla yapılır. Yabancı evlilik oranı %5’tir. Evlilikler genel olarak çevre Çerkes köyleriyle yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Hatko, Śey, Çetaw, Şaguj, Apiş, Brüç, Bıj, Beçiy, Goğuĺ, Ǵış, Kıtıj, Ĺeçerıko, Ĺışe, Pşıkeneku, Piyku, Wınej, Hokon, Hunagu.
Almus ilçesi
Alemdar Köyü (Şowejhable)
1966 yılında Almus Barajı’nın doldurulmaya başlamasıyla sular altında kalan köylerden biridir. Büyük bölümü başka Çerkes köylerine göç etmişlerdir.
Köyde yaşayan sülaleler
Bezerıko, Huáj, Şawej, Bekbırze, Şorten, Bekey, Hathale, Degu, Ğubjoko.
Almus ilçlesi
Kadıköprü Köyü
Almus ilçlesi1966 yılında Almus Barajı’nın altında kalmıştır. Köy nüfusu çeşitli yerlere dağılmıştır.
Köyde yaşayan sülaleler
Bğuaşe, Ǵış, Darıxuko, Yexuĺ, Kuane, Kuaş, Ĺışe, Melgoş, Meşfeş’ü, Pseğub, Pşıpiy, Siyux, Tıw, Huáj, Hapepxı, Hatko, Śaku, Śey, Bereko, Çüntıj, Apiş.
Turhal ilçesi
Bahçebaşı Köyü
Tokat il merkezine 45 km, bağlı bulunduğu Turhal ilçesine 25 km mesafede, güney yönündedir. Abzeh Çerkeslerinin kurmuş olduğu bir köydür. 80-90 hane iken son zamanlarda hane sayısı 55’e düşmüştür. Köyün tamamı Çerkes iken 1930’lu yıllarda 10 hane Bulgaristan göçmeni yerleştirilmiştir.
Batı Çerkesya’nın Abzeh bölgesinden, Abzehların tesliminden sonra 1859’da çıktıkları, iki kafile halinde Sinop ve Ünye limanlarına getirildikleri, iç bölgelere sevkler sırasında Niksar Ovası’na inmeden Cincife-Omala arasına yerleşip orada bir süre kaldıkları, daha sonra bölgeye getirilip iskân edildikleri belgelerin incelenmesinden ve köy büyüklerinin beyanlarının eşleşmesinden anlaşılmaktadır.
Dil ve kültür
1930’lu yılların başında okul açılmasından sonra anadili konusunda gerileme yoğun olmuş. Dönemin öğretmenlerinin anadilin konuşulmasına çok fazla müsaade etmemesi yoğun dilsel asimilasyona neden olmuş, anadili bilen kalmamış. Köylü düğünleri karma olmakla birlikte, her düğün yarı yarıya Çerkes enstrümanları ile yapılıyor. Yabancı evlilik oranı %5 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Hatko, Şaguj, Şewcen, Şhalako, Blaneğapše, Biy, Gureley, Kızbajıko, Kuane, Khul, Ĺaş, Hašıqu’, Semguh, Taymez, Thamıku, Tuğ, Tığuj, Habraçü, Hajıkul, Haćešiqu.
Turhal ilçesi
Kalaycık Köyü
Turhal ilçesiTokat il merkezine 25 km, bağlı bulunduğu Turhal ilçesine ise 18 km mesafededir.
Çerkesler Kafkasya’dan geldiklerinde Kalaycık Köyü’nde Türk ve Kürt aileler oturuyormuş. Kürtler yazın yaylaya gidiyorlarmış. Çerkesler Kalaycık Köyü’nün 500 m batısına yerleşip Kırımkeri Köyü’nü kurmuşlar. 1939 depreminden sonra iki köy arasındaki çayırlık alan parsellenmiş, iki köy burada birleşip tek muhtarlık olmuş.
2023 yılı itibariyle köyde 20 Kürt, 10 Çerkes, 6 Türk aile yaşamaktadır. Çerkes ailelerin yarısı Abzeh, yarısı Şapsığdır.
Dil ve kültür
Anadili sadece çok yaşlılar bilir. Yabancı evlilikler yüksektir, %50 civarındadır. Düğünler genel olarak yerel enstrümanlarla, nadiren Çerkes düğünü yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Şırıxu, Koblı, Bate, Cegunıku, Ĺeçerıku, Mefeğeĺ, Weku, Huáj, Hagup, Çelemet, Şeren, Kuşha, Waye, Tlışe, Şuruh.
Turhal ilçesi
Kızkayası Köyü (Abzeh)
Tokat il merkezine 48 km, bağlı bulunduğu Turhal ilçesine 4 km mesafededir. 40 hane, Aşağı ve Yukarı Kızkayası olarak kurulmuştur. Zamanla, ilçeye yakınlığı nedeniyle aşağı mahalleye Kürt aileler yerleşmiştir. Çerkesler yukarı mahallededirler.
Dil ve kültür
Düğünler Çerkes gelenekleriyle yapılır. Anadili bilme yaşı 40 üstüdür. Yabancı karşılamaları davulla yapılır. Yabancı evlilik oranı düşüktür. Beyana göre %10 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Şaguj, Awuĺ (Awulh), Ğonejıko, Mexoş, Huáj, Hatko, Şowbıt.
Zile ilçesi
Güzelbeyli Köyü (Silis)
Zile ilçesiTokat il merkezine 51 km, bağlı olduğu Zile ilçesine 22 km mesafededir. Geniş ve düz bir coğrafyaya sahip olan Güzelbeyli, Alevi Türkmenlerin yaşadığı bir köy iken farklı Çerkes boylarından Çerkeslerin iskân edildiği bir köy olmuştur. Çok yoğun Çerkes nüfus yerleştirildiğinden köy belde olmuştur. 2013 yılında, nüfus 2 binin altına düştüğünden belde statüsünü yitirmiştir.
Dil ve kültür
Anadili 40 yaş üstü bireyler bilir. Düğünler Çerkes gelenekleriyle, karşılamalar davulla yapılır. Yabancı evlilik oranı %5’tir.
Köyde yaşayan sülaleler
Çetaw, Abzeşko, Boren, Blewku, Kalewbat, Kıremetko, Koşındoko, Kunımıku, Ĺışe, Hajehace, Neğoy, Piyku, Hanaku, Hacemıku, Hacıneşuko, Hapay, Çınazır, Çelemet, Şxepĺ, Şewğur, Ebcesko, Muçoh, Momod, Psak, Hamduğ, Şhaplı, Naçuh, Tlışe, Hağur, Neğoy, Şoğur, Kunımko, Nejeha, Naçemko.
Zile ilçesi
Kazıklı Köyü (Kılıçkıt) – Aşuwa
Zile ilçesiTokat il merkezine 91 km, bağlı bulunduğu Zile ilçesine ise 28 km mesafededir. 1859-60 yıllarında Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti hudutları içinde bulunan Kılıçkıt (Şimdiki adı Psawçedahe) köyünden sürgün olarak gelmişlerdir. Köyü kuran Kılıç ailesi, Abaza (Aşuwa) gurubunun Altıkesek-Bezhag-Tapanta sülalesidir. Köyde yaşayan 6 hane kalmıştır.
Dil ve kültür
Anadili 60-70 yaş üzerindeki bireyler tarafından konuşulabiliyor. Düğünler karma yapılmaktadır. Yabancı evlilik oranı %35 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Abratza, Kardan, Yuwen, Latsış, Macanıngo, Tsarguş, Gumjaca, Habat, Marcan, Aji, Cander, Saba, Hüren, Karabaş.
Turhal ilçesi
Kuzalan Köyü (Hagunhable)
Turhal ilçesiTokat il merkezine 67 km, bağlı bulunduğu Turhal ilçesine 22 km mesafededir. Çoğunluğunu Doğu Adige Çerkeslerinin oluşturduğu köyde Abaza, Abzeh ve Şapsığ sülaleler de yaşamaktadır. Uzunyayla bölgesine nakiller sırasında bölgede kalan gruplar tarafından kurulmuştur. Köyde yaşayan 9 hane kalmıştır.
Dil ve kültür
Anadili 60 yaş üzerindeki bireyler konuşabilir. Düğünler karma yapılır. Yabancı evlilik oranı %30 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Hagun, Neuruz, Nartoko, Tam (Abaza), Meremıko, Hakuj, Thakuhaho (Şapsığ), Besleney, Abzeh – beyan yok.
Zile ilçesi
Hasanağa Köyü
Zile ilçesiTokat il merkezine 75 km, bağlı bulunduğu Zile ilçesine ise 8 km mesafededir. Batı Adige Çerkeslerinden Şapsığların kurmuş olduğu bir köydür. 19 hane Çerkes ve 5 hane yerli halk yaşamaktadır.
Dil ve kültür
Anadili 40-45 yaş üstündeki bireyler tarafından konuşulabilir. Düğünler Çerkes gelenekleriyle yapılır. Yabancı evlilik oranı %5’tir.
Köyde yaşayan sülaleler
Huşt, Beceç, Goğuĺ, Kıtıj, Merçan, Neğoy, Thayĺ, Xuade, Śey, Şaguj, Berces.
Zile ilçesi
Uğurluören Köyü (Kamardkıt) – Aşkaruwa
Zile ilçesiTokat iline 80 km, bağlı bulunduğu Zile ilçesine 13 km mesafededir. Köyün bir kısmı Çorum ili Alaca ilçesi Gökören Köyü’ne yerleşmiştir. Köyde toplam 7 hane Abaza yaşamaktadır.
Dil ve kültür
Anadilini çok yaşlı birkaç kişi konuşabilir. Düğünler karma yapılır. Yabancı evlilik oranı %30’dur.
Köyde yaşayan sülaleler
Gamardi, Mamheğ.
Yeşilyurt ilçesi
Kavunluk Köyü (Hunaghable)
Tokat il merkezine 45 km, bağlı bulunduğu Yeşilyurt ilçesine ise 11 km mesafededir. 1865-1870 yılları arası 65-70 hane olarak kurulmuştur. Tüm yetişkin erkekler 93 Harbi’ne (1877-78) katılıp geri dönemedikleri için köydeki hane sayısı azalmıştır. Son dönemde yaz-kış ikamet eden 4 hane dışında yaz aylarında 8-9 hane katılımı ile toplam 12-13 hane yaşamaktadır. Köyün tamamı Abzehtir.
Dil ve kültür
Anadili bilme yaşı 50 yaş üstüdür. Düğünler Çerkes geleneklerine göre, karşılamalar davul ile yapılır. Yabancı evlilik oranı %10’dur.
Köyde yaşayan sülaleler
Śey, Siyux, Hunagu, Brüç.
Zile ilçesi
Yeniderbent Köyü (Çerkesderbent)
Zile ilçesiTokat il merkezine 83 km, bağlı bulunduğu Zile ilçesine ise 16 km mesafededir. 3 hane Çerkes kalmıştır, 17 hane Türk yaşamaktadır.
Dil ve kültür
Anadilini konuşan kişi kalmamıştır. Düğünler yerel usullerle yapılmaktadır. Yabancı evlilik oranı %40’tır.
Köyde yaşayan sülaleler
Hut, Hatko, Hunagu, Worzeku, Ĺeğuj, Kuy, Ǵış, Beçiy, Çüeku, Abıde, Śey.
Zile ilçesi
Çayıroğlu Köyü (Şenibey)
Tokat il merkezine 112 km, bağlı bulunduğu Zile ilçe merkezine ise 45 km mesafededir. Doğu Adıge Çerkeslerinin kurmuş olduğu bir köydür. Toplam 8 hane Çerkes kalmıştır.
Köyde yaşayan sülaleler
Thazeplı, Geriyha, Bıriyha, Kuşha, Hasuko, Granduko, Wunaje (Rus kökenli).
Yeşilyurt ilçesi
Musaköy Köyü
Yeşilyurt ilçesi Tokat iline 53 km mesafede, güney yönündedir. İlçe olmadan önceki ilk hali Batı Çerkezistan’dan gelen 13 hane Çerkes tarafından Musaköy adıyla kurulmuştur. Başta 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı dönemi olmak üzere değişik zamanlarda yoğun göç alarak ilçeye dönüşmüştür. Genel olarak Abaza–Kabardey yerleşimidir.
Niksar ilçesi
Beyçayır Köyü (Huruçayırı)
Tokat il merkezine 60 km, bağlı bulunduğu Niksar ilçesine ise 14 km mesafededir. Camili Köyü’nün devamıdır. Her iki köy 1859’da Muhammed Emin’in tesliminden sonra Batı Adıgey’den çıkarak bölgeye gelmiş, önce Niksar’da Topkara bölgesine, daha sonra sıtma hastalığı nedeniyle Beyçayır’a yerleşmişlerdir. Köyde 36 hane Çerkes kalmıştır.
Dil ve kültür
Anadili çok yaşlılar konuşabilir. Düğünler yerel geleneklerle, kısmen Çerkes düğünü yapılır. Yabancı evlilik oranı %20 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Ĺeśeruk, Habatur.
Köyde yaşayanların büyük bölümü yoğun asimilasyona uğradıklarından, sülale isimlerini bilmemektedirler.
Niksar ilçesi
Camidere Köyü
Tokat il merkezine 55 km, bağlı olduğu Niksar ilçesine 17 km mesafededir. 1859 Çerkezistan çıkışlı, 1860 iskânlıdır. İlk geldiklerinde, Yeşilhisar Köyü’nün ova tarafında Topkara denen bölgeye yerleştirilmişlerdir. Bölgenin bataklık oluşundan kaynaklı yaşanan sıtma hastalığı nedeniyle Huraçayırı (Yelkovak-Beyçayır) civarına nakledilmişlerdir. Köyün bir kısmı Beyçayır bölgesinde kalmış, bir kısmı da Camidere Köyü’ne yerleştirilmiştir. Dersim olaylarından sonra dağıtılan Dersimlilerin bir kısmı bu köye yerleştirilmiştir. Dersimli ailelerin dışında yerleşik bir hane Kabardey ve bir hane Dağıstanlı aile yaşamaktadır. Diğer köylüler Abzehtir. 19 hane Çerkes kalmıştır. Köye sonradan yerleşen 2 hane de Arnavut bulunmaktadır.
Dil ve kültür
Anadilini çok yaşlılar konuşabilir. Düğünler karma yapılır. Yabancı evlilik oranı %30 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Nebrıku, Śey.
Köyde yaşayanların büyük bölümü yoğun asimilasyona uğradıklarından sülale isimlerini bilmemektedirler.
Niksar ilçesi
Hacılı Köyü (Oset)
Bağlı bulunduğu Niksar ilçesine 9 km mesafede, güney yönündedir. 1865 yılında Osetya’dan gelerek Niksar’a 9 km mesafedeki şimdiki yere iskân edilmiştir. Kalabalık olarak gelen bu grup Osetlerin bir bölümü de Sivas iline bağlı Konaközü Köyü’ne yerleşmiştir. 25 hane Oset yaşamaktadır. Osetler dışında Osetlerle birlikte gelen 15 hane Gürcü ile 2 hane Kürt yaşamaktadır. Varlıklı Oset hanelerden biri de Yeşilhisar’a (Topkara) yerleşmiştir, Çerkes Eşref Ağa olarak anılmaktadır.
Dil ve kültür
Anadilini bilen kalmamıştır. Düğünler tamamen yerel usullerle yapılmaktadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Yaşayanlar tarafından beyan edilen ve nüfusun %90’ını oluşturan Şıdak sülalesidir.
Tokat ili
Dağıstanlı köyleri
Tokat iliYoğunpelit, Doğancalı, Ocaklı, Reşadiye Köyü (Dağıstan, Gürcü-Karma), Dereağzı, Sarıçiçek, Ovacık, Derbentçi, Dökmetepe, Elalmış, Akbuğday, Ataköy, Gaziosmanpaşa (Zodu).
