Kırım Savaşı’ndan (1854-1856) sonra Rusya hedefini Kafkasya’ya yöneltmişti. Yaşanan Çerkes-Rus Savaşı (1860-1864) sırasında periyodik olarak Kafkasya Rus işgaline girmişti. Bu sıralarda yaşanan sürgünlerde yerel halkın bir kısmı Anadolu’ya doğru gelirken bir kısmı da, o dönem Osmanlı toprakları içinde olan Balkanların (Bulgaristan, Sırbiya, Romanya ve Yunanistan) değişik bölgelerine serpiştirilerek iskan edilmişlerdi. Balkanlarda Müslüman unsurların güçlendirilmesi amacıyla Çerkeslerin bu bölgeye yerleştirildiği propagandası ile Rusya Slavları kışkırtıyordu. Bulgarların 1876’da başlattıkları “Aprilsko Vasstaniye” (Nisan Ayaklanması)’nda, Balkanlara yerleşmiş olan Çerkeslerin “binlerce Bulgarın katledilmesi”nde yer aldıkları söylencesini yayıp bir Çerkes korkusu da yaymışlardı.
Avrupa kamuoyunda olumsuz bir hava estirilerek, Osmanlı İmparatorluğu’nun yalnız kalmasısağlanmıştı. Rusya’nın kışkırttığı Bulgar isyanı sonrası, İstanbul’da Almanya, Avusturya, Fransa, İngiltere, İtalya ve Osmanlı’nın katıldığı bir konferans düzenlenmiş, ancak sonuçsuz kalmıştı. Bu konferansa katılan devletler, daha sonra 31 Mart 1877 günü Londra’da toplanıp “Londra Protokolü” imzalanmış ise de Osmanlı reddetmişti. Rusya bunun üzerine Hıristiyanları savunma bahanesi ile 24 Nisan 1877’de Osmanlı’ya savaş açmış, Osmanlı’nın eski müttefik devletleri bu duruma sessiz kalmış, yaşanan Osmanlı-Rus Savaşında (1877-1878) Rus birlikleri Plevne’nin ardından Edirne üzerine yürümüş, 20 Ocak 1878’de şehrin düşmesi üzerine Osmanlı Padişahı Rus Çarı’ndan ateşkes talebinde bulunmuş, 31 Ocak 1878’de barış ilkelerini belirleyen Edirne Antlaşması imzalanmıştı.
Barış görüşmeleri Rusların karargahlarını naklettikleri Ayastefanos’ta (Yeşilköy) devam etmiş, İngiltere ve Fransa, Rusların Yeşilköy Antlaşması ile Balkanlar’da büyük nüfuz kazanması ve Akdeniz yolunun açılması tehlikesi üzerine harekete geçmişler ve 13 Haziran 1878’de toplanan Berlin Kongresi’nde, Yeşilköy Antlaşmasının maddeleri yeniden ele alınıp değiştirilmişti. Berlin Silah Bırakışması (1878)’ndan sonra Balkanlara yerleştirilmiş olan çok sayıdaki Çerkes göçmeni bu kez ikinci bir göç ile yerlerinden ediliyorlardı. Rumeli’den tekrar koparılan Çerkeslere Ortadoğu’ya sevk edilmeleri koşulu gelmişti. Yerlerinden edilen göçmenlerin, sayıları hakkında hükümet temsilcilerinin bilgileri olmadan gemilere alınmamaları için önlem alınmıştı.
Buna neden ise, Çerkeslerin on dört yıldır yaşadıkları Rumeli’deki köylerine tekrar dönmeyi denemeleridir. Bu hareketi haber alan hükümet, İstanbul’daki elçiliklere, gemi şirketlerine ve Göçmen Komisyonu’<span>na; Rumeli’ye dönmek isteyen, belgesi olmayan Çerkeslerin hiç bir iskeleden gemilere alınmaması hakkında talimat geçmişti. İçişleri ve Dışişleri Bakanlıkları ve Göçmen komisyonu arasında; “17 Mayıs 1879 tarih ve 96/5 sayı / 25 Mayıs 1879 tarih ve 96/13 sayı / 29 Mayıs 1879 tarih ve 96/17 sayı / 18 Aralık 1879 tarih ve 97/6 sayılı” yazışmalarda, Çerkeslerin kendilerine gösterilen yerlerden başka yerlere gitmelerinin önlenmesi için gerekenlerin yapılması istenmişti.
Buna karşılık özgürlüğüne kavuşan Bulgar hükümeti de, Kasım 1879’da aldığı bir karar ile Çerkeslerin tekrar Rumeli’ye dönmelerini yasaklamış, kara ve deniz sınırlarını Çerkeslere kapatırken, bazı denizcilik şirketleri ücreti karşılığı Çerkes göçmenleri taşımaktan geri kalmıyordu. Bu dönemde Balkanlardan Ortadoğu’ya götürülen Çerkeslerden bazıları iklim uyuşmazlığı karşısında kendi imkanlarıyla geri dönerek Kocaeli Sancağı’nda, Karamürsel, Yalova, İzmit gibi yerleşimlere gelerek kalmayı başardılar.
Daha sonra bunlara Devletçe verilen “Devlet-i Hakani Senedi” nde (Devlet’in Tapu Senetleri); “Devlet-i Aliyye’den Rumeli Çerkes Muhacirleri” (Osmanlı Devleti tebasından Rumeli Çerkes Göçmenleri) ibaresi yer alırken, direkt Kafkasya’dan gelenlerin tapu senetlerinde “Kafkasya Çerkes Göçmenleri” nin yazılı olduğunu yaptığım mahalli arşiv çalışmalarında görmüştüm.
Kaynakça:
1.Bilal N. Şimşir – Rumeli’den Göçler, c.l 2. 1998.
2.Hür. Tarih, 10 Ağustos 2005.
3.Nihat Berzeg – Çerkes Sürgünü, 1996.
4.Dışişleri Bakanlığı Arşivleri. Siyasi, Rusya, Karton 122, Dosya 64.
5.Karamürsel Tapu ve Arazi Çalışması.
Sayı : 2009 10
